Wat te doen bij keuzestress? Je bent besluiteloos, aan het wikken en wegen, zet alles eens op een rijtje, je gedachten blijven maar malen, je vraagt nog eens om raad in je omgeving en wilt vooral geen verkeerde beslissing nemen, je wacht nog even af (maar waarop eigenlijk?), misschien nog even Googlen voor wat meer informatie. Help, hoe kom je hieruit?
Kan de wetenschap helpen?
Er wordt veel onderzoek gedaan naar en geschreven over hoe mensen keuzes maken. In de (sociale) psychologie, economie en neurowetenschappen is hier ruim aandacht voor.
Wat blijkt? Mensen hebben vooral een afkeur voor verlies, denken vooral aan het hier en nu en hebben een voorkeur voor levendige en concrete informatie. We denken vaak verre van rationeel. De wijze waarop een keuze wordt gepresenteerd, heeft invloed op de voorkeur van de kiezer. We zijn eerder bereid risico te nemen bij het vooruitzicht van negatieve uitkomsten dan bij het vooruitzicht van positieve uitkomsten. Het is dus mogelijk de voorkeur van mensen te beïnvloeden door een keuze anders te presenteren.
Een belangrijke indicator voor levensvreugde of geluk (of werkplezier) is het concept ‘flow’. Flow betekent dat je volledig opgaat in je activiteiten, je vergeet de tijd, je omgeving en geniet van wat je aan het doen bent. Of je ergens van in een flow raakt, hangt af van je vaardigheden, talenten, angsten en tekortkomingen en is dus volledig individueel. Wat voor jou ‘flow’ oplevert, wijst zich pas uit als je het gaat doen. De beste manier om te ontdekken of een baan voldoende flow-ervaringen geeft, is dus om de baan uit te proberen. ‘Eerst doen, dan nadenken’, is de samenvatting van filosoof Roman Krznaric van The School of life over het maken van loopbaankeuzes. En niet alleen flow maar ook het verlangen naar vrijheid en inhoud zijn belangrijke elementen om tot een goede keuze te komen.
Er een nachtje over slapen is relatief eenvoudige methode bij belangrijke beslissingen. De kunst is om eerst informatie te verzamelen, alles op een rijtje te zetten en vervolgens de beslissing nog een nachtje (of meer) uit te stellen. Tijdens het slapen en de momenten dat je je aandacht ergens anders op richt, bezinkt alle info en dat helpt bij het maken van goede keuzes volgens sociaal psycholoog Dijksterhuis.
Kan een boek helpen?
Uit mijn eigen boekenkast haal ik ‘Beslissen doe je zo’, over de psychologie van de keuze. Daarin wordt besproken hoe we denken en optimaal kunnen beslissen. Met verschillende beslistechnieken en karaktertrekken die het keuzes maken lastig kunnen maken. Zoals de neiging tot perfectionisme, vermijding en twijfelen. Vaardigheden die het kiezen makkelijker maken: sociale vaardigheden, zelfkennis, doelgerichtheid en het vermogen te ontspannen.
‘De paradox van keuzes’ is een klassieker als het over het maken van keuzes en keuzevrijheid gaat. Met veel aandacht voor de nadelige effecten van kiezen zoals spijt, gemiste kansen, het probleem van gewenning en het verlangen om van alles het allerbeste te hebben (maximaliseren). Natuurlijk vind je er ook advies om beter te leren kiezen maar dat gaat gepaard met hard werken aan je wilskracht en discipline. Interessant feit: we kopen liever in een winkel waar je kunt ruilen of je geld terugkrijgt als iets niet bevalt maar zijn vaker tevreden over wat we hebben aangeschaft als een beslissing onomkeerbaar is. Het oefenen van dankbaarheid is ook een goede manier om meer aandacht aan de goede dingen in je leven te besteden.
In ‘Kiezen is een kunst’ dat is geschreven voor jongeren die voor een studiekeuze staan, worden 7 verschillende keuzestijlen genoemd: logisch-rationeel, emotioneel, impulsief, uitstellend, eigenzinnig, meegaand en intuïtief. Met uitleg wanneer deze elk van deze stijlen goed toepasbaar is en welke uitdaging erbij hoort.
Een heel andere benadering om het maken van keuzes te oefenen brengt ‘Het grote dilemma op dinsdag boek’. Onmogelijke dilemma’s die grappige discussies met jezelf of anderen opleveren. De enige spelregel is simpel: je moet kiezen. Voorbeelden: ‘In elke zin gebruik je minstens drie bijvoeglijke naamwoorden’ of ‘je sokken zijn altijd nat’. ‘Je moet altijd ovenwanten aan’ of ‘je moet elke deur met je mond openen’.
Kan een app helpen?
Heb je even niemand bij de hand die je kan helpen bij je getwijfel, dan is daar gelukkig CHOOSE, een app. Medegebruikers kunnen je advies geven in de volgende vorm: nice of think twice. Denk bijvoorbeeld aan de keuze tussen verschillende kledingstukken. Hierbij zet je dus de mening van anderen in om tot een keuze te komen.
Als je even doorzoekt, zijn er meer apps te vinden om je bij te staan in geval van keuzestress. Zoals Choicemap. Deze app helpt je door het toekennen van punten aan aspecten die samenhangen met je keuze. De app berekent vervolgens wat het beste voor je is. Hier gaat het om een meer rationele benadering van het keuzeproces.
Er bestaat ook een moderne vorm van het oude aftelrijmpje ‘iene miene mutte’: Chuazi. Alle deelnemers leggen hun vinger op het scherm en de app kiest bijvoorbeeld wie er mag beginnen met een spel of wie deze keer de hond uit moet laten.
Nog zo’n vermakelijke hulp: BabyNames. Via deze app kom je erachter of jouw voorkeuren voor bepaalde namen matchen met die van je partner. Er zijn maar liefst 30.000 namen te vinden. Dan rijst natuurlijk direct de vraag of dit echt gaat helpen of het kiezen juist alleen maar moeilijker maakt.
Kan een coach helpen?
Iemand met een coachvraag wil van A naar B en er gaan een of meerdere keuzes gemaakt worden. Alle soorten coaches kunnen een bijdrage leveren als je voor een keuze staat. Er zijn gespecialiseerde keuzecoaches en je kunt individueel of in een kleine groep aan de slag tijdens bijvoorbeeld een workshop over kiezen.
De vragen die ik zelf bij coaching inzet als het gaat om kiezen: heb je eerder voor een vergelijkbare keuze gestaan, hoe heb je dat aangepakt, was je tevreden over deze manier en over de beslissing en kan je toepassen wat je geleerd hebt bij de keuze waar je nu voor staat. Je raadt het al: ik heb gekozen voor een oplossingsgerichte aanpak.
Om het verwachte effect van een beslissing te ervaren, maak ik gebruik van stoelen. Elke stoel staat dan voor een bepaalde keuze. Door plaats te nemen op de verschillende stoelen is het eenvoudiger om je in te leven in welk effect deze keuze heeft op allerlei aspecten. Deze benadering zorgt vaak voor frisse inzichten. Bij het afwegen zijn mensen vaak geneigd om steeds te switchen tussen de verschillende keuzes. Door je wat langer in te leven en je voor te stellen hoe het eruit ziet als je voor een bepaalde optie gaat, krijg je zicht op het totale beeld.
Wat ook helpend kan zijn is om te doen alsof je de knoop hebt doorgehakt en er een nachtje over te slapen. Vervolgens ga je de volgende ochtend bij jezelf na hoe blij je wordt van de keuze die je hebt gemaakt.
Het is de schone kunst van het kiezen om te bepalen welke hulpmiddelen of wijze raadgevers in je omgeving een bijdrage leveren als er keuzes gemaakt gaan worden. Waar het in ieder geval op neer komt: kies! Als er een ding zeker is, is dat je van niet kiezen erg ongelukkig kan worden.
Kun je jezelf helpen?
Ja, natuurlijk! Kiezen is iets wat je al onder de knie hebt, je doet het tenslotte de hele dag. Let maar eens op. Je kunt oefenen om tevreden te zijn met je keuze en niet altijd voor het allerbeste te gaan. Als je het lastig vindt om te kiezen tussen twee opties zijn ze misschien allebei goed?
Wat ook helpt is geduld, vertrouwen, acceptatie, loslaten, niet streven, niet oordelen en een frisse blik, oftewel: mindfulness. Door wat vaker stil te staan, letterlijk en figuurlijk, leer je jezelf beter kennen. Dit maakt het eenvoudiger om te kiezen voor wat bij jou past.
Voor mij geldt dat de keuze voor duurzaamheid enorm helpt bij het schrappen van veel opties, bijvoorbeeld op het gebied van eten (vega en bio graag), vakantie (geen vliegtuig), kleding (de meeste winkels in de stad kan ik overslaan). Het geeft een flinke beperking van het aantal keuzes en een vereenvoudiging van mijn leven. Dat wens ik iedereen toe!
Literatuurlijst
Tiemeijer, W.L. Hoe mensen keuzes maken (2011) Amsterdam, Nederland: Amsterdam University Press.
Krznaric, R. How to find fullfilling work (2012). Londen, Engeland: Macmillan.
Dijksterhuis, A. Het slimme onbewuste (2007). Amsterdam, Nederland: Uitgeverij Bert Bakker.
Plomp, J. Beslissen doe je zo (2009). Houten, Nederland: Uitgeverij het Spectrum.
Schwartz, B. De paradox van keuzes (2004). Utrecht, Nederland: Uitgeverij het Spectrum B.V.
Beekers, P. Kiezen is een kunst (2006). Amersfoort, Nederland: CPS onderwijsontwikkeling en advies.
Dinsdag, Het grote dilemma op dinsdag boek (2014). Alkmaar, Nederland: Blossom Books, Uitgeverij Kluitman Alkmaar B.V.
